Zoals gisteren vermeld, zouden we vandaag naar het huis van zus Anik in Demak. Broer Aris Sulistyo zou ook komen en Ratna vertelde mij dat dat een unicum was: zij had Aris Sulistyo voor het laatst in juli 2017 had gezien in het ziekenhuis in Purwodadi toen Bapak zo ziek was, dat de familie dacht dat hij er zou sterven. Ik weet dit nog goed, want daar was ik bij. Aris Sulistyo zag ik toen voor de tweede en voor de laatste keer en dat laatste gold dus niet alleen voor mij maar blijkbaar voor de gehele familie. In Indonesië is je familie je allerbelangrijkste en je allergrootste bezit. Je familie is zelfs zo belangrijk dat het algemene belang van de familie (en daar valt ook het aanzien onder) ‘bovengeschikt’ is aan dat van jou en elk ander individueel familielid. Dat is ook logisch: jij bent er voor de familie, maar als je iets of iemand nodig hebt, is de familie er ook voor jou. Gedragingen (zowel op financieel vlak als op het gebied van aanzien) die een positieve uitwerking hebben op de familie worden zeer gewaardeerd en gestimuleerd, daar tegenover staat echter dat gedragingen of individuele keuzes die schadelijk zijn voor het algehele/ financiële belang en/ of aanzien van de familie (in Indonesië is er niets ergers dan gezichtsverlies) genadeloos worden genegeerd, verzwegen, verdraaid of zelfs ontkend met als grootst mogelijke sanctie uitsluiting van de familie. Inmiddels heb ik al zo veel van de familie meegekregen dat ik wel wist dat bovenstaande nogal voor wat complicaties en bijzonder pijnlijke situaties heeft gezorgd binnen mijn Indonesische familie. Hoe vaak heb ik al niet meegemaakt dat de familie niet alleen naar mij toe (zoals nu ook weer aangaande kakak Arti), maar zelfs niet naar Ibu zelf toe (zo heeft Ibu nooit geweten dat Aris Purnomo bijvoorbeeld in de gevangenis heeft gezeten) geen openheid van zaken geeft. Vaak snijdt de familie zich daarbij in de eigen vingers. Neem nu bijvoorbeeld het adoptieverhaal van Emelie, Lin, Mark en mij. In het interview met Spoorloos op 30 augustus 1998 (zie https://tim.dondorp.nl/interview-ibu-maryati), kreeg de familie kans om ‘schoon schip te maken’ door open en eerlijk over adoptie te zijn. De familie had zelf ook al binnen Indonesië naar mij gezocht en ondanks dat hun verlangen naar destijds zeer groot was, werd informatie door de familie doelbewust achtergehouden, verdraaid en of verzwegen. Zo werd er alles aangedaan om te voorkomen dat Spoorloos Bapak zou spreken en werd er geen openheid in zaken gegeven toen Nur Hidayah en Nur Salihah (Lin en Emelie) ter sprake kwamen. Hoe anders had het destijds voor Lin, Emelie, Mark en mij kunnen lopen wanneer de familie destijds direct openheid van zaken had gegeven. Vind ik het jammer en zonde? Ja. Neem ik het de familie kwalijk? Nee, want ik begrijp inmiddels dat het belang van de familie destijds voor het belang van Emelie, Lin, Mark en mij ging. Vind ik het jammer dat de familie mij niet vertelt wat er met Arti is gebeurd? Ja. Neem ik het de familie kwalijk? Een vorige keer dat ik in Indonesië zou zijn geweest misschien nog wel, maar nu niet meer. Vanwege de taal, heb ik altijd het meest contact gehad met Nuris en met Ratna. Zeker in het begin sprak ik liever met Nuris dan met Ratna. Ik merkte namelijk wel dat Ratna vaak vragen ontweek of zelfs negeerde. Nuris gaf (bijna) altijd antwoord: ook wanneer het naar eigen zeggen ‘complicated’ was. Nu ik meer begrip voor het verzwijgen, verdraaien en/ of negeren kan opbrengen, merk ik wel dat ik een steeds betere band opbouw met Ratna. Ik besloot daarom bovenstaande open en eerlijk met Ratna te bespreken. Toen ik klaar was bleef ze lange tijd stil voor zich uitstaren en op een gegeven moment kwamen er tranen in haar ogen. Nurul vroeg in het Javaans (waarschijnlijk) wat er aan de hand was en na een kort onderonsje met Nurul, wende Ratna zich dan tot mij. Ze ging niet in op hetgeen ik allemaal had gezegd, maar voor het eerst merkte ik dat ze onder goedkeurend, geruststellend en bemoedigend (toe)knikken van Nurul oprecht was. Aris Sulistyo, zo vertelde Ratna mij, was ooit getrouwd met de moeder van zijn twee kinderen. Helaas kon Sulistyo zijn verplichtingen als vader (geld verdienen om zijn gezin te kunnen onderhouden) niet vervullen. Aris Sulistyo moest geld lenen van anderen, maar kon dit nooit terugbetalen waarmee hij de familie tot schande werd. Zijn schoonvader dwong Aris Sulistyo te scheiden en te vertrekken uit Godong. Aris Sulistyo vertrok naar Surabaya waar hij tot op heden een zwervend bestaan leidt. Sindsdien heeft hij zijn kinderen (een zoon van inmiddels 12 jaar oud en een zoon van inmiddels 17 jaar oud) nooit meer mogen zien en omdat Aris Sulistyo inderdaad het familieaanzien heeft geschonden is hij niet meer welkom bij de familie. Zijn ex-vrouw en zijn kinderen echter wel. Die maken zelfs nog deel uit van de familie doordat zij zijn blijven wonen in Godong (in dezelfde kampong als de familie). Niemand van de familie heeft nog contact met Aris Sulistyo, behalve dan heel soms Anik. Dat was dan ook de reden waarom we nu dan onderweg waren naar Demak. Ratna vertelde me dat Nurul en zij de ontmoeting met Aris Sulistyo spannender vonden dan de eerste ontmoeting met mij wanneer ik Indonesië kwam bezoeken. Het is ongelofelijk, maar mij zagen ze vaker dan Aris Sulistyo. Er was ook een reden dat de jongste dochters van zowel Ratna als Nurul mee waren: zij hadden immers nog nooit kennisgemaakt met oom Aris Sulistyo. Eenmaal in Demak aangekomen mocht ik getuigen zijn en deel uitmaken van een hereniging die een diepe indruk op me heeft achtergelaten. Dan hoor ik Ratna in het Javaans iets aan Anik vragen. Daarbij noemt ze de naam van kakak Arti. Ratna legt me uit dat kakak Arti met niemand van de familie meer iets te maken wil hebben, behalve dan met Anik. Anik blijkt als enige van de familie het nieuwe telefoonnummer van kakak Arti te hebben. Op verzoek van Ratna belt Anik met Arti. Dan hoor ik kakak Arti roepen: “Tim, I am sorry. I cannot be with you. I am sorry, it’s complicated!” en daarmee komt het op mij zo over dat ook kakak Arti ditmaal de waarheid heeft gesproken… Tim Dondorp
Geplaatst door Godong Indonesie op Donderdag 9 februari 2023